پەرلەمانی کوردستان
سەرلەبەیانیی ئەمڕۆ چوارشەممە 3/8/2022 بە ئامادەبوونی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان، نوێنەری بەڕێز مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق، نوێنەرانی نەتەوە یەكگرتووەكان و كونسولخانە و نوێنەرایەتیی وڵاتانی بیانی، بەرپرسانی حزبی و حكوومی سنووری پارێزگای دهۆك و مووسڵ، كەسوكاری قوربانیان و ژمارەیەكی زۆری هاوڵاتیانی ئێزدی، لە قەزای سێمێلی سەر بە پارێزگای دهۆك ڕێوڕەسمێك بۆ یادی هەشت ساڵەی جینۆسایدی ئێزدیان لە شەنگال و دەوروبەری كە لەلایەن ڕێكخراوی تیرۆریستیی داعش ئەنجامدرا، بەڕێوەچوو.
لە ڕێوڕەسمەكەدا دوای پێشكەش كردنی چەند وتەیەك لەلایەن بەڕێزان پارێزگاری دهۆك و وەزیری كاروباری شەهیدان، سەرۆك نێچیرڤان بارزانی وتەیەكی پێشكەش كرد، ئەمە دەقەكەیەتی:
کەسوکارێن قوربانیێن کارەساتا شنگالێ..
مێڤانێن ڕێزدار و ئامادەبوویێن خۆشتڤی..
بەری هەر تشتەكێ من دڤێت بخێرهاتنا وە هەمیا بكەم ب تایبەتی بخێرهاتنا نوێنەرێ جەنابێ سەرۆك وەزیران مستەفا كازمی كو ئەڤرۆ تەشریف ئینا دگەل مە بخێر بهێت سەر چاڤا، كونسولێت وڵاتێت بیانی ل هەولێرێ، ئەڤێت كو ل هەولێرێ هاتییە ڤێرە، ئەز بخێرهاتنەكا گەرما وان هەمیا دكەم یەك ب یەك، گەلەك بخێرهاتن و سەرچاڤا هاتن.
ئه‌ڤڕۆ ئه‌م هه‌مى پێكڤه ب دله‌كێ تژى كۆڤان، بيرهاتنا هه‌شته‌مين سالڤەگەڕا جينۆسايدا شه‌نگالێ دكه‌ين، كو مەزنترین کارەساتا سه‌ده‌يێ بيست و ئێكێ يه، هاتيه سه‌رێ ئێزدیا و گەلێ کوردستانێ. سەرێ ڕێزێ لبەر گیانێ پاقژێ شەهید و جانگۆرى يێن ئێزدى دچەمینین د ڤێ ڕۆژێدا.
ئەڤ کارەساتا داعشێ، بوویە به‌رپه‌ڕه‌كێ دی یێ خوينێ يێ دیرۆکا کوردستانێ و فەرمانەکا دی یە یا ل سه‌ر ئێزدیا. پێنج هزار ژن و زارۆك و مێرێن ئێزدی بوونه قوربانى. هەتا نهۆ ژی (٢,٧١٧) ئێزدی ڕەڤاندینه، هێشتا (٣٢٥) هزار ئێزدی ل کەمپا ئاوارەنە. (١٠٠) هزار ئێزدی ل وه‌ڵاتێن جیهانێ په‌نابه‌ر بوونە. پتریا شنگالێ وێران بوویە و خه‌لكێ وێ بێ مال و حال بوون.
بیننە بەر چاڤێت خۆ، دناڤ چەند ڕۆژەکادا هزاران ئێزدی هاتنه گوللەبارانکرن، د گۆڕێن بکۆمەڵدا هاتنه بنئاخکرن. هزاران کچ و خوشکێن ئێزدی هاتنه ڕەڤاندن و کڕین و فرۆتن پێ هاته‌کرن. ب هێزا چەكى و ب کوشتنێ، هەولەكا زۆر دا بۆ گۆڕینا دینێ وان.
گه‌لى خوشك و برا،
ئەز دزانم دلێ هەوە هەمیا يێ پڕی كول و كۆڤان و حەسرەتە. خەما هه‌وه زێدە يا مه‌زنه. ئەڤ هژمارە ئەڤێن مە بەحس كری، گەلەك خەمناکن. لێ دڤێت هەردەم مه‌زنيا ڤێ کارەساتێ لبەر چاڤێ مە بیت، دا هەول بدەین و کار بکەین زويتر چارەسەر بکەین و کاریگەریێن وێ کێم بکەین و هەول بهێتە دان جاره‌كا دى ئەڤ كاره‌ساته ل سەر مللەتێ مە دووبارە نەبیت.
لڤێرێ قەولەکێ ئێزدیا تێته بيرا مه كو دبێژيت:
گەلەک هەنە، دل بکەسەرن
خەوێت شەڤا ژ خۆ دبڕن
لسەر قەوم و مللەتێ خۆ بهەگەرن
لدنیا و ئاخرەتێ، ل چو بازاڕا ناخوسرن
گەلی ئێزدیان...
هەر ژ ڕۆژێن ئێکێ يێن ڤێ کارەساتێ، مە سۆز دا کو چ ژ مه بێت ئەم دێ کەین بۆ پاراستن و مانا ئێزدیا. سەرباری کۆمکوژی و وێرانکرنا شنگالێ، لێ ڕەڤاندن و کڕین و فرۆتنا خوشك و دایکێن ئێزدی، پتری هەر تشتەکێ دى، دلێ ئێزدیا و دلێ هەمى گەلێ کوردستانێ بریندار کر. ئه‌ڤه هەتا نهۆ ژی بۆ مە هەمیا برینەکا ڤه‌كريه و ب ساناهی ژی ناهێته ژبيركرن.
هەر هنگى مە نڤیسینگەهەكا ڕزگاركردنێ ڤه‌کر، هەتا نهۆ شیاینە (3,554) ژن و مێر و زاڕۆكا ڕزگار بکەن. مە سۆز دایە کو هەتا ژنه‌ك، مێره‌ك، يان زاڕۆکه‌ك ڕەڤاندى مابیت، دێ بەردەوام بین، ئەڤە ئەركێ سەر ملێ مە یە و كێمترین تشتە ئەوێ كو ئەم دكارین دەرحەق مللەتێ خۆ، دەرحەق خوشك و برایێت خۆ یێت ئێزدی بكەین و واجبێ مە یە و چ منەت تێدا نییە. داخازێ دكه‌م هه‌ركه‌سێ زانیاری ده‌رباره‌ى ڕەڤاندیا هه‌نه، بلا هاریکاریێ دگەل نڤیسینگەها ڕەڤاندیا بکەت داکو بشێن ئەڤێت هاتیە ڕەڤاندن ڤەبینن و ب ئانەهیا خودێ ڕزگار بكەین.
دەما وێ کارەساتێ، ب هاریکارییا خەلکێ خۆشتڤیێ پارێزگەها دهۆکێ و نەتەوەیێن ئێکگرتی، حکوومەتا هەرێما کوردستانێ کارەکێ بلەز و هەمەلایەن کر بۆ ئاکنجیکرن و پشتەڤانیا ئاوارێن شنگالێ. هاریکارییا خەلکى یا هنگى و نهۆ ژی بۆ ئاوارا، جهێ شانازی و سوپاس و پێزانينەکا بەردەوامە. گەلەک سوپاس بۆ خەلکێ دهۆکێ، سوپاس بۆ خەلكێ زاخۆ، سوپاس بۆ هەمی خەلكێ بادینان، سوپاس بۆ هەمی خەلكێن ل ڤێ دەڤەرێ دژین، مامۆستا یێت ئاینی، ڕەوشەنبیر، مامۆستا یێت زانكۆیێ، مامۆستا و هەركەسەكێ ب دەورێ خۆ ڕابووی د وێ ڕۆژێدا بۆ هاریكارییا خەلكێ مە یێ ئاوارە یێ ئێزدی، چ جارا ل بیرا من ناچیت، ل هندەك جها مامۆستایێت ئاینی بڕیار دا و مزگەفت چۆل كرن بۆ ڤان ئاوارا، ئەڤ تابلۆ یێ پێكڤەژیانی ب تایبەتی ل كوردستانێ و ب تایبەتتر ل پارێگەها دهۆكێ جهێ شانازیێ یە بۆ مللەتێ مە، بۆ پارێزگەها دهۆكێ، بۆ كوردستانی و بۆ مە هەمیا و پێدڤیە هەتا هەتایە ئەڤە بمینیت و ئەو پێكڤە ژیان یا بەردەوام بیت.
عەزیزان..
هەر وێ ده‌مێ سەرۆكێ مە مەسعود بارزانی سۆز دا کو دێ شنگالێ ڕزگار کەن و مەزارێ شەرفەدین و لالشا نوورانی پارێزن. بارەگایێ خۆ یێ مەیدانی ل ئەنیا شنگالێ دانا و هەتا ڕۆژا مزگینیا سەرکەفتنێ لسەر چیایێ شنگالێ نەداى، به‌رۆكا شه‌ڕى ل شنگالێ بەرنەدا و ئەو سۆزا كو وی دایە گەلێ مە، بجھ ئینا.
پێشمەرگێن مێرخاس كو بۆ ڕزگارکرنا شنگالێ شەهید بووین، كو چیایێ شنگالێ پاراستی، هەردەم جهێ ڕێزا گەلێ کوردستانێنە، قه‌هرەمانی و خوینا وان وەکر كو داعش نەشیا ئێزدیا ژناڤ ببەت.
سوپاسیا هەمى وان ڕێکخراو و کەساتیێن ئێزدی و کوردستانی دکەم کو ل دەرڤە و وەڵاتێن جیهانێ کار کرين بۆ ناساندنا کارەساتا شنگالێ و پشتەڤانيا ئێزديا. سوپاسیا وەڵاتێت هەڤپەیمان دكەم ئەوێت كو هاریكارییا مە كری د وان ڕۆژادا بۆ ڕزگاركرنا شنگالێ، هیڤیدارین بەردەوام بن داكو ئەڤ کارەساتە ل زۆرترین وەڵاتێن جیهانێ وەك جینۆساید بهێتە ناساندن.
ئامادەبوویێن ڕێزدار...
کوردستان و ئێزدیاتی، ناسنامەكا هەڤبەشا دیرۆکی یا ملله‌تێ مە و جوگرافیا مەنە. ئێزدیاتی دينه‌كێ کەڤنێ کوردستانێ یە و بەری هاتنا دينێن دی، ژیان و پەیوەندییا مرۆڤا ل کوردستانێ ڕێکئێخستبوو.
ئێزدیاتیێ، دەوڵەمەندیا زمان و کولتوورێ گەلێ كورد و کوردستانێ دناڤ دەق و نەریت و سروودێن خۆدا پاراستییە. کوردستان ناڤەندا ئێزدیایەتیێ یە، مانا ئێزدیا ل کوردستانێ، مەرج و بنگه‌هێ ئێزدیاتیێ یە.
ژبەر هندێ دڤێت ئێزدی لسەر ئاخا خۆ ل شنگالێ، ل کوردستانێ بمینن. دڤێت لالشا نوورانی بەرنەدەن و بێ خودان نەکەن.
ئێزدیاتی، دويری کوردستانێ يا ب زەحمەتە، دويرکەفتنا ئێزدیا ژ کوردستانێ، گەفەکا مەزنە بۆ سەر ئێزدیا. کوردستان و ئێزدیاتی دوو باوەڕ و جوگرافيانه كو پێکڤە هاتینە گرێدان و كەس نەشێت ڤان هەردووكا ژێكڤەكەت، چونكى ئیمانا ئێزدیا، ب کوردستانێ قايم دبیت، هەروەك ئەڤ قەولێ ئێزدیا دبێژیت:
جوابێ بدەنە کوردستانێ
بلا قایم کەن ئیمانێ
شەرفەدین میرە لدیوانێ
هەر ل ڤێرێ داخازێ ژ هەمى وەڵات و ڕێکخراوێن جیهانی دکەم كو پشتەڤانیا دەڤەرا شنگالێ و خەلکێ جینۆسایدکریێ ئێزدی بکەن. یا گرنگ ئەوە، بۆ ئاڤه‌دانکرنا دەڤەرا شنگالێ، دابینکرنا خزمەتگوزاریا و هەمى پێويستى يێن ئێزديا لسەر ئاخا وان، پشتەڤانیا ئێزديا بکەن. په‌نابه‌ريا ل وەڵاتێن جیهانێ، بۆ ئێزديا مەترسییەکا مەزنە لسەر نەمانا ئێزدیاتیێ.
وەك هەمى گەلێ کوردستانێ، ئێزدی لسه‌ر ده‌ستێ هەمى ڕژێمێن بەرێ یێن عێراقێ كه‌فتينه به‌ر جینۆسایدێ. ڕژێما بەرێ، دەهان گوندێن ئێزدیا تێکدان، گەلەك ئێزدی ب کۆم هاتنه گرتن و بێسەروشوین کرن، دەستکارییا ناسناما وان هاته‌کرن. پشتی سالا ٢٠٠٣ێ، کەفتنە بەر هێرشێن دڕندە یێن ئه‌لقاعیدە، وەكى گوللەبارانکرنا (٤٠) کاركه‌رێن ئێزدی ل مووسڵ، کۆمکوژییا گرعوزێر و سیبا شێخدر. پشتی وان ژی داعشێ دەڤەرا شنگالێ ب شێوەیەکێ سیستەماتیك جينۆسايد كر.
کۆمکرنا دەهان بەڵگەنامەیان لسەر ڤێ تاوانا داعشێ، هیچ گومانەكێ ناهێلن کو ئەوا بەرامبەر ئێزدیا هاتیە کرن، جینۆسایدە و تاوانا دژى مرۆڤاتيێ يە لگۆر یاسایا نێڤدەولەتی. واتە ئەرکەکێ یاسایی و ئەركێ ئەخلاقی و مرۆڤییە لسەر کۆمەڵگەها نێڤدەولەتی كو پشتەڤانیا ئێزدیا بکەت.
جهێ دەستخۆشیێ یە، پەرلەمانا کوردستانێ بڕیار دا کو کۆمکوژییا شنگالێ جینۆسایدە. هەروەسا یاسایا پشتەڤانیکرنا ژنێن ڕزگاربوویێن ئێزدی و کەمینەیێن دی ل په‌رله‌مانا عێراقێ دەرکەفتییە. تیما ڤەکۆلینا نەتەوەیێن ئێکگرتی بۆ لێپێچینا ل تاوانێن داعش (یوونیتاد) هزاران بەڵگە بۆ دادگەهێ كۆم كرينه، ل گه‌له‌ك وەڵاتان ژى هەول هەنە بۆ ناساندنا کارەساتا شنگالێ وەك جینۆساید.
ئەڤه هەمى پێنگاڤێن مەزنن بۆ پاراستنا ئێزدیا. لێ یاسایا پشتەڤانیکرنا ژنێن ڕزگاربوویێن ئێزدی هێشتا ب تەمامی نەهاتیە جێبجێکرن، ڕەوشا ڕزگاربوویا ل كه‌مپا و ژبه‌ر نەبوونا ئاسایشێ و خزمەتگوزارییا ل شنگالێ گەلەك خرابە.
هێشتا خەلکێ ئێزدی دناڤ کاریگەریێن خرابێن جینۆسایدێدا دژین. ڤێ ژی پێویستی ب کارێ زێدەترێ حکوومەتا فیدرالییا عێراقێ هه‌يه ب هەماهەنگيێ دگەل حکوومەتا هەرێما کوردستانێ. هەروەسا پێویستە پشتەڤانییەکا ڤەکری یا وەڵات و ڕێکخراوێن جیهانی هەبیت بۆ ڤێ پرسێ. ئێزدی قوربانيێن جینۆسایدا ڕێکخراوەکێنە کو دوژمنا هەمى مرۆڤایەتیێ بوو، ئەڤڕۆ چێنابیت جیهان ئێزدیا دڤێ ڕەوشا خرابدا ژبیر بکەت. پێدڤیە ئەوا دكارن، بۆ هاریكارییا ئێزدیا بهێتە كرن.
ئاماده‌بوويێن ڕێزدار...
ڕەوشا شنگالێ هەتا نهۆ ڕەوشەکا نەئاسایى یە، هێشتا ده‌هان هزار خێزان نەشیاینە ڤەگەڕنە دەڤەرا شنگالێ. هەتا نهۆ ڕێککەفتنا شنگالێ یا ناڤبەرا حكوومەتا هەرێما كوردستانێ و حكوومەتا فیدرالی، نەهاتیە جێبجێکرن. خزمەتگوزاری خرابن، ئیدارەکا ياسايى ل شنگالێ نینە، کێشەیا هەبوونا هێزێن چەکدارێن دەرڤەی سیستەمێ بەرگرییا عێراقێ، هێشتا نەهاتیە چارەسەرکرن. بێ بەرچاڤگرتنا مەترسیێن ئێزديا و خەلکێ وێ ده‌ڤه‌رێ، خێزانێن داعشێ تێنە ڤەگەڕاندن. ئەڤانه هەميا وەکریە كو ڕەوشا شنگالێ ئاسایی نەبیت.
يێن كو دخازن پشتەڤانیا خەلك و دەڤەرا شنگالێ بکەن، دڤێت ڕەوشا شنگالێ ئاسایی و یاسایی بکەن. ئەوێن ڕێگریێ ل ئاساییبوونا ڕەوشا شنگالێ دکەن، د خەما ئێزدیا و د خەما شنگالێدا نینه. دڤێت ئێدی شنگال وەك کارتەکا سیاسی نەهێتە بکارئینان. دڤێت ئێشێن خەلکێ شنگالێ نەبنە یارییەكا سیاسی. دڤێت ڕێ بێتەدان كو ڕەوشا شنگالێ بێتە ئاساییکرن.
ب پلەیا ئێکەم ئەرکێ حکوومەتا فیدرالییا عێراقێ یە ب هەماهەنگيێ دگەل حکوومەتا هەرێما کوردستانێ، ڕەوشا شنگالێ ئاسایی بکەن و ئیدارەکا شەرعی ب شێوەیەکێ یاسایی ل دەڤەرێ چێببیت، هێزێن نەشەرعی هەلوەشینیت، خەلکێ ده‌ڤه‌رێ بۆ پاراستن و بڕێڤەبرنا خۆ بهێنە دامەزراندن.
پارێزگەهکرنا شنگالێ و تەرخانکرنا بودجەیا پێویست بۆ ڤێ مه‌به‌ستێ، دشێت ببیتە هۆکارەکێ گه‌له‌ك باش بۆ چارەسەرکرنا ئاریشەیێن شنگالێ و نەهێلانا شوینوارێن کارەساتێ. هەروەسا ئەڤ پێنگاڤە دێ خەلکێ دەڤەرێ پشتراست كه‌ت كو ڤه‌گه‌ڕنه سه‌ر ئاخا باب و باپيرێت خۆ.
بۆ ڤێ مەبەستێ داخازێ ژ هەمى لایەنێن کوردستانی و عێراقی دکەم پشتەڤانیا ڤێ پێشنیارێ بکەن. هەروەسا داخازێ ژ ڕێکخراوێن ناڤخۆ یێن جیهانی و نێڤدەولەتی دکەم كو ئەرکێ خۆ بەرامبەر خەلکێ ئێزدی، بەرامبەر شنگالی یێن خۆشتڤی ژبیر نەکەن.
ب دو گۆتنا: ئێزدى هێشتا په‌ريشان و سه‌رگه‌ردانن. پشتی وێ جینۆسایدا هاتيه سه‌رێ وان، ئێزدى پێتڤى چاڤدێرییەکا گه‌له‌ك تايبه‌تن و پێویستە ئەڤە بهێتە كرن.
ئاماده‌بوويێن هێژا،
وه‌كى ئه‌م هه‌مى دبينين، ڕه‌وشا سياسى و ئه‌منى يا عێراقێ هه‌ر يا ئالۆز دبيت. ناكۆكيێن هێز و لايه‌نێن سياسى، گه‌هشتينه ئاسته‌كێ گه‌له‌ك مه‌ترسيدار! عێراق ئه‌ڤڕۆ موحتاجى هاريكارى و پێكڤه‌كاركرنا هه‌مى هێز و لايه‌نێن سياسييه. پاراستنا ئارامى و سه‌قامگيريا عێراقێ، ئه‌رك و به‌رپرسياريا هه‌ڤبه‌ش يا هه‌مى هێز و لايه‌ن و پێكهاتێن عێراقێ يه.
ئارامى و ئاسايش و سه‌قامگيريا هه‌مى عێراقێ يا پێكڤه گرێدايیه. ژبه‌ر هندێ جاره‌كا دى داخازێ ژ هه‌مى هێز و لايه‌نێن عێراقى دكه‌م، پێكڤه لسه‌ر مێزا دانوستاندنێ هه‌مى كێشه‌يا چاره‌سه‌ر بكه‌ن.
هه‌روه‌سا داخازا ته‌بايى، ئێكڕێزى و هاريكاريا هه‌ڤبه‌ش يا هێز و لايه‌نێن كوردستانى دكه‌م. ئه‌ڤڕۆ د ڤێ ڕه‌وشا هه‌ستيار و ئاڵۆزدا، بۆ هه‌رێما كوردستانێ ژ هه‌ر ده‌مه‌كێ زێده‌تر تفاق و ئێكڕێزى و پێكڤەبوون پێويسته. كو ئه‌م ئێكڕێز و ته‌با بين، ئەم دێ شێين ده‌سكه‌فتێن مەزنتر بدەستڤە بینین، ئەم دێ شێین هاریكارییا خۆ بكەین و هاریكارییا برا و خوشكێت خۆ ل عێراقێ ژی بكەین دا ل ڕەوشا كو نها تووش بووی دەرباز ببن.
دڤێت لايه‌نێن سياسى يێن هه‌رێما كوردستانێ ناكۆكى يێن خۆ لسه‌ر پرسا هه‌لبژاردتنان چاره‌سه‌ر بكه‌ن و بگه‌هنه لێكگه‌هشتنه‌كا هه‌ڤبه‌ش داكو ده‌ما هه‌لبژارتنێ بێته دياركرن و زێده ل ڤێ پاشنه‌كه‌ڤيت.
هیڤیدارین هەشتەمین ساڵیادا کارەساتا شنگالێ هاندەر بیت بۆ پێنگاڤێن جددى و چارەسەرکرنا کێشەیێن خەلکێ دەڤەرا شنگالێ و ئاساییکرنا ڕەوشا وێ و دابینکرنا خزمەتگوزاریێن پێویست و ئاڤەدانکرنا وێ دەڤەرێ.
دگه‌ل ڤێ كاره‌ساتا هنده مه‌زن، خۆڕاگريا ئێزدييا، خۆڕاگرییا وان جهێ ڕێز و پێزانينه‌كا مه‌زنه. ب ڤێ باوه‌رى و خۆڕاگريێ، ئه‌زێ پشتڕاستم دێ شێين ڤێكڕا ئەو برینێت وان ده‌رمان كه‌ين، دێ ڤێكرا به‌ره‌ڤ پاشه‌ڕۆژه‌كا باشتر و گەشتر بۆ مللەتێ مە پێنگاڤا هاڤێژین.
سوپاس بۆ ئامادەبوونا هەوە.
سڵاڤ بۆ گیانێ پاکێ هه‌مى جانگۆرى و قوربانى يێن کارەساتا شنگالێ.
سوپاسییەكا تایبەت بۆ پارێزگەها دهۆكێ و پارێزگارێ دهۆكێ بۆ پشتەڤانییا بەردەواما وان و خەمخۆرییا وان بۆ ئاوارێت شنگالێ و ئاوارێت دی یێت دەڤەرا دهۆكێ چ كرستیان، چ ئێزدی و چ ئەوێن كو هاتییە ڤێ دەڤەرێ. زۆر جارا من یێ گۆتی و دێ دوبارە كەم، جوانییا كوردستانێ ئەڤ تابلۆیا پێكڤەژیانا مە یە. هیڤییا من ئەوە مللەتێ مە، چ موسڵمان، چ ئێزدی، چ مەسیحی، هەر كەس ل ڤانە چ عەرەب، چ توركمان ئەڤێت كو ئەم پێكڤە د ڤی وڵاتیدا دژین، بەرپرسیارییا مە یا هەڤبەشە و پاشەڕۆژا مەژی پێكڤە یا گرێداییە، هیڤیا مە ئەوە ب تفاق و ئێكبوون ب ئانەهییا خودێ پێنگاڤێن مەزن بەرەف پاشەڕۆژێ بهاڤێژین.
هون هەمی لایەك دیسا بخێر بێن سەر چاڤا و زۆر سوپاس بۆ ئامادەبوونا وە.
