پەرلەمانی کوردستان
پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ چوارشەممە ٢٠/١١/٢٠١٩، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان، بەشداری لە كۆنفرانسى دیداری ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد کە لە زانکۆی ئەمەریکيی کوردستان لە دهۆک به‌ڕێوه‌چوو.
سەرۆک نێچیرڤان بارزانی وتارێکی لەبارەی ڕەوشی سیاسی و ئەمنیی عێراق و ناوچەکە پێشکەش کرد و تيايدا وێڕاى خوێندنه‌وه‌يه‌ك بۆ دۆخ و ڕووداوه‌كانى ناوچه‌كه، بەغدای وەک ڕەهەند و قووڵاییی ستراتیژیی هەرێمی كوردستان پێناسە کرد و درێژكردنەوەی سەقامگیری و ئاوەدانی بۆ هەموو عێراق و ناوچەكەی بە ستراتیژیی هەرێمی كوردستان دانا، جەختيشی لەسەر پێویستیی گەڕانەوە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ کردەوە بۆ لێكتێگەیشتن و ڕێككەوتن و چارەسەری ئاشتییانەی کێشەکان بە شێوەیەک لە چوارچێوەی سەروەریی دەوڵەتی عێراقدا، دەستكەوت و مافە دەستوورییەكانی هەریمی کوردستان پارێزراو بن.
سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى هەروەها هاوکاری و یارمەتیی وڵاتانی جیهان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەپێناو چەسپاندنی ئارامی و سەقامگیری لە عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و کۆتاییهێنان بە شەڕ و ئاڵۆزی و كێشە و قەیرانەكانی بە پێویست زانی.
بەڕێزیان بەردەوامیی هەوڵەکانی هەرێمی کوردستانی بۆ مانەوە وەک نەوایەکی ئارام دووپات کردەوە بۆ داڵدەدانی ئەوانەی لە شەڕ و ئاڵۆزييه‌كان هەڵدێن و لەوبارەیەوە هاوهەڵوێستیی هەرێمی کوردستانی بە مایەی بايه‌خ و پێزانين له‌قه‌ڵه‌م دا.
ئەمە دەقی وتارەکه‌يه:
ئامادەبووانی بەڕێز، بەیانیتان باش.. بەخێرهاتنی هەمووتان و دەستخۆشی لە زانكۆی ئەمریكیی كوردستان دەكەم بۆ سازدانی ئەم كۆنفرانسە، کارێکی زۆر باشیان کردووە. دەستخۆشی لە هەموو ئەو کەسانە دەکەم کە بەهەر جۆرێك بەشدار بوون لە سازدانی ئەم کۆنفرانسە لە دهۆک. بەخێرهاتنی ئەو میوانە بەڕێزانە دەکەم کە لە دەرەوە تەشریفیان هێناوە، لە ئەمریکا، لە ئەورووپا، لە شوێنەکانی ديكه بۆ هەرێمی کوردستان، بۆ دهۆک، بەخێر بێن. بەخێرهاتنی برای خۆشەویستم کاک فالح فەیاز دەکەم کە ئەم بەیانییە لە بەغداوە تەشریفی هێناوە بۆ بەشداری لەم کۆنفرانسە. هەموو لایەکتان بەخێر بێن. ئاسایش و ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بابەتێكی زۆر گرنگى ناوچه‌كه و جيهانه. هیوای سەركەوتن و دەرەنجامی باش بۆ ئەم كۆنفرانسە دەخوازم. كێشه‌كانى ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەك هەر ئاسایش و پەیوەندیی وڵاتانی ناوچەكەی تووشی قەیران كردووە، بەڵكو بۆ سه‌ر ئاشتی و بەرژەوەندییەکانى وڵاتانی گەورەی جیهانیش بووه‌ته هه‌ڕه‌شه. ئەوەی لە ناوچه‌كه دەگوزەرێت، ئه‌نجامى هه‌ڵه‌يه‌كى كۆن و نەخشەی جیۆسیاسیی دوای شەڕی یەکەمى جیهانییە، كە كۆمەڵێك كێشەی سیاسی لە ناوچەكەدا بێ چارەسەر هێشتەوە، لەوانەش دۆزى كورد. دۆزى کورد كێشه‌يه‌كى گه‌وره‌يه و چارەسەركردنيشى بەشێكی گرنگى ئاشتييه له ناوچەکه‌دا، هەروەها كێشەی هەندێ پێكهاتەی دیكەش دوای جەنگ لەم ناوچه‌يه سەریانهەڵدا. جگە لەمانە، نائارامى له ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ كۆمەڵێك هۆكار دەگەڕێتەوە كە ساڵانی دوایی هاتنە ئاراوە و بوونه هۆى گرفتی زیاتر، لەوانە: - تێكچوونی هاوسەنگی له ناوچه‌كه. دوای بەهاری عەرەبی و ڕووخانی ڕژێمی پێشووى عێراق، ڕۆڵی هەندێ وڵات له ناوچه‌كه پاشه‌كشه‌ى كرد. ده‌وڵه‌تان بۆ ئه‌وه‌ى ببنه هێزى يه‌كه‌م و پێشه‌نگى ناوچه‌كه، كه‌وتنه كێبڕكێ. ئه‌مانه بوونه هۆى سه‌رهه‌ڵدانى شەڕی بەوەكالەت و ململانێی ناوچەیی. زەمینه بۆ دەستێوەردانی سەربازیی نێودەوڵەتی ڕەخسا. ئەوە بووە مایەی گەرمبوونی شەڕەكان و كه‌مبوونه‌وه‌ى دەرفەتی میانگیری. چونكە هێزە نێودەوڵەتییەكان لەجیاتی ڕۆڵی میانگیری، خۆیان بوونەتە بەشێكى شەڕ، ئەوەش میكانیزمەكانی چارەسەری ئاشتییانەی یەكجار كەمكردەوە. - ناكۆكيى مەزهەبی و نەبوونی كولتووری لێبووردەیی و پێكەوەژیان، هۆكارێكی دیكەیە. ئەم مەترسییە كه به‌هۆى تێگەیشتنی دەمارگیريی مەزهەبی و عەقڵیەتێكی تۆڵەسه‌ندنه‌وه‌ى كۆنه، به ئه‌نقه‌ستيش كەڵكی لێوەرگیرا و هاندرا تاكو ببێتە زەمینەی لەبار بۆ گەرمكردنی شەڕ و ململانێ لە ناوچه‌کە لەسەر دەسەڵات. - تیرۆر، هەڕەشه‌يه‌كى سەرەكیيه له‌سه‌ر ئاشتی و ئاسایش لە ناوچەكە و لە جیهاندا. ڕێكاری بەرەنگاربوونەوەی تيرۆريش دیسان كێشە دروست دەكات. نەبوونی ستراتیژێك له‌سه‌ر بنه‌ماى چاكسازيى ئابووری و سیاسی و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتی و كولتووری بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، پشتبەستنی سەرەكی بە ڕێكاری سەربازی بۆ وشككردنی سەرچاوەكانی تیرۆر، خۆی لە خۆیدا كێشەیە، هۆكاریشە بۆ دووبارە بەرهەمهێنانەوەی تیرۆر و بيرى توندڕەوی لە ناوچەکە. - لاوازی و شكستی سیاسی و ئابووريی زۆر لە سیستمە فەرمانڕەواكانی ناوچەكە، نەبوون یان شكستی سیاسەتی گەشەپێدان و بێداديى كۆمەڵایەتی، بوونەتە هۆى ئەوەى کە نائومێدی و بێ ئایندەیی و بێچارەیی و تووڕەیی، ببێتە هەستی بەربڵاوی گەلانی ناوچەكە بەتایبەتی لاوان. ئەو هەستە ترسناكە بووەتە سەرچاوەیەکى ناڕەزایی و زه‌مينه‌يه‌كى هەمیشەی ئاماده بۆ یاخیبوون و ڕاپەڕین، هه‌روه‌ها بۆ سەرهەڵدانی بيرى توندڕه‌وى. باجی قورسی سیاسه‌تى هەڵه‌ی ئەو وڵاتانە لەسەر ژیان و گوزەرانی میللەتەكانیان زۆر گران وه‌ستاوه، هۆكارێكی سەرەكیشه بۆ تووڕەیی و ناڕه‌زاييى خەڵک. تەنانەت لەو وڵاتانەشدا كە سیستمێكی ڕوو لە دیموكراسی پەیڕەو دەكرێت، بەداخەوە بەناوی دیموكراسییەوە مۆدێلێكی ئەوتۆ پیشاندراوە كە خەڵكى لە دیموكراسی و دەنگدان و لە كۆی پرۆسەی سیاسی سارد كردووەتەوە. بۆ نموونە، لە عێراق لە جیاتى فرەییی سیاسی، فرەییى ناوەندى دەسەڵات هەیە. لە جياتى ئه‌وه‌ى دەستوور و یاسا باڵاده‌ست بن، باڵادەستى و بڕیاربەدەستیی حیزبی و گرووپى چەكدار بەرقەرار بووە، ئاكامەكەشی ئەوەیە كە ئەمڕۆ دەیبینین.
ئامادەبووانی بەڕێز.. شەڕی دژی داعش، هاوپەیمانیيه‌كی نێودەوڵەتیی به‌هێزى دروست كرد و زۆر لە گرفت و ناكۆكیی ناوچەكەی تا ڕاددەیەك پاشەكشە پێكرد، بەڵام بە هەڵە خوێندنەوەی ئاماژەكان و بڕوابەخۆهێنانی پێشوەختە بەوەی کە داعش كۆتایی هاتووە، بووه هۆى خاوبوونه‌وەى هاوپەیمانیى نێوده‌وڵه‌تى و كێشه‌كانى گەرمتر كرد، كەچی لە ڕاستیدا مەترسیی داعش نەك هەر لەڕووی هزری و كولتوورییەوە، بەڵكوو لەڕووی سەربازیشەوە تەواو نەبووە و هێشتاش بۆ ناوچه‌كه و بۆ جیهان مه‌رتسييه‌كى جددييه. گرفتی سەرەكی ئەوەیە هەمووان دەیانەوێ بە سەركەوتنی سەربازی و مەیدانی، نەك بە لێكگەیشتن و دانوستاندنی سیاسی، شەڕەكان كۆتایی پێبهێنن. بۆیە دەرفەتەکانی دانوستاندن هێشتا زۆر لاوازن بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە. درێژەكێشانی شەڕ و كێشه‌كان، نەبوونی ئاشتی و ئاسایش و سەقامگیریی سیاسی، بەهەدەردانی سەر و ماڵ و سامانى وڵاتان لە شەڕ و ناكۆكیدا، جگە لە زیانەكانی ئێستای، گەورەترین مەترسیشن بۆ ئایندە. دەبنە مایەی گواستنەوەی كێشە و قەیران و گرفتەکان بۆ نەوەكانی داهاتوو. له‌بیرمان نەچێت ناوچەكە لەبەردەم هەڕەشەیەكی دیكەشدایە کە وشكبوون و گرفتی كەمبوونەوەی ئاو و بەبیابانبوونە، ئەوەش چه‌ندين قەیرانی دیكە لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت بۆ ناوچەکە. كوردستان لەم ڕەوشە نالەبارەی عێراق و ناوچەكە به‌ده‌ر نييه، دەبێ بە وریایی کار بکات بۆ ئەوەی لەو ژینگە ئاڵۆز و نالەبارەدا بە ئاسوودەیی بەڕێوە بچێت. بۆیە هەوڵمانداوە و بەردەوامیش دەبین لەوەی کە ستراتیژێكمان هەبێت بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم گرفتانە. ستراتیژیی ئێمە درێژكردنەوەی سەقامگیری و ئاوەدانیی هەرێمی كوردستانە بۆ هەموو عێراق و ناوچەكە.
بەڕێزان، بە تێڕوانینی ئێمە تاکە ڕێگە بۆ چارەسەری کێشەکان دانوستاندن و ڕێكاری سیاسییە. ئەوانەی دژایەتى و شەڕی یەكتر دەكەن، دەبێ بۆ چاره‌سه‌رى پێكەوە دابنیشن. نكۆڵیكردن و زەبر و زۆر، کۆتایى بە كێشەی هیچ گەلێك ناهێنێت و خەڵك لە داواكارییەکانیان سارد نابنەوە. شەڕ و ململانێی سەربازی هیچ كێشەیەك چارەسەر ناكات. ئەوانە هەرچەند درێژە بكێشن، دواجار هەر دەبێ بگەڕێنەوە سەر مێزی گفتوگۆ و بگەنە لێكگەیشتن و ڕێككەوتن. شەڕ و خۆپڕچەككردن، بودجە و پارەیەكی زۆری لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەهەدەر داوە. بەو پارەیە و بە گیانی ئاشتیخوازی و پێكەوەژیان، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبووە ناوچەیەكی هەرە پێشكەوتووی جیهان. ئێستاش دەوڵەتان و گەلانی ناوچەکە تەنیا ئەو ڕێگەیان لەپێشە بۆ خۆشگوزەرانی و بنیاتنانى ژيان و ئاشتى لە ناوچەکەدا. نابێ گەلان و پێكهاتەكانی ناوچەكە بخرێنه شەڕه‌وه. ئەوە كێشەكان ئاڵۆزتر ده‌كات. ئێمە له هەرێمی كوردستان زۆر هەوڵمانداوە و زۆریش باجی ئەوەمان داوە كە نه‌بينه به‌شێك لە هیچ شەڕێك. هەوڵمان داوە نەوایەكی ئارام بمێنینەوە و بتوانین داڵدەی ئەوانەش بدەین كە لە شەڕ و ئاڵۆزييه‌كان هەڵدێن. زۆر گرنگە هەموومان لە هەرێمی كوردستان لەسەر ئەم ستراتیژییە هاودەنگ و هاوهەڵوێست بین. دەبێ ئەوەش بڵێم: ئەو هاوهەڵوێستییەی تائێستا لەمبارەوە لە هەرێمی كوردستاندا هەیە، زۆر جێگەی بایەخ و پێزانينە. ناوچەكە و گەلان و پێكهاتەكانی، بە دەست شەڕ و ئاڵۆزييه‌كانه‌وه یەكجار ماندوون. بەرگەی شەڕ و ناكۆكیی زیاتر ناگرن. بەدیهێنانی لێكگەیشتن و چارەسەری سیاسی بۆ ناوچه‌كه لە قازانجی هەموو جیهاندايه. شەڕی داعش كۆتایی نەهاتووە و هێشتا پێكەوەیی و هاوپەیمانێتیى هەمووانى پێويسته. دەبێ لەناوبردنی ئەو دوژمنە سەرسەختە هەتا ماوەیەکی دوور، ئامانجی هاوبەشی هەموو لایەكمان و هەوێنی بەردەوامبوونی هاوپەیمانێتییەکی جیهانی و هەرێمی بێت لە دژی تیرۆر. نوێكردنەوەی سیستم و میكانیزم و سیاسەتەكانی حوكمڕانی و ئابووری و كۆمەڵگەیی لەم ناوچەیەدا، پێویستییەكی هەرە لەپێشە. دەبێ چاكسازى و پێداچوونەوەی هەمەلایەنەی جددی، ڕاستەقینە و سەردەمیانە وەك ستراتیژی بگرینەبەر. حوكمڕانەكانی ناوچەكە ڕووبكەنە میتۆد و سیاسەتێك كە تێگەیشتنێكی ڕاستەقینە و واقعیانەیە و وەڵامدەرەوەی داوا و خواست و پێویستییە ڕەواكانی میللەتەكانیان بن.
به‌ڕێزان.. ده‌رباره‌ى عێراق و كێشەكانی، بەداخەوە زۆر لەمەوبەر پێشبینیی ئاكامێكی لەو جۆرەمان دەكرد. كاتێك پشت لە دەستوور کرا، یەكەم دەنگ كە هۆشداری دا و زەنگی مەترسی لێدا، لە هەرێمی كوردستانەوە بوو. گوتمان ئەگەر كار وا بڕوات و دەستوور و ئەو پره‌نسیپانە بخرێنه ژێرپێ كە عێراقی نوێیان لەسەر بنیات نراوە، عێراق ڕووی لە هەڵدێرە. ئێستاش دەڵێین: ئەوەی ڕوودەدات ئەنجامی كەڵەكەبوونی پازدە ساڵ هەڵەی سیاسی و ئابووری و پشتگوێخستنی دەستوورە. چارەسەر ئەوەیە، كێشە و گرفتەكان بە قەبارەی ڕاستەقینەی خۆیان ببینرێن. خوێندنەوەیەكی دروست و واقعییان بۆ بكرێت. ناڕەزاییەکان بە كەم نەزانرێن و درك بە مەترسییەكانی بكرێت. وا نەزانین تێدەپەڕێ و بە هەندێ ڕێكاری لابەلا خامۆش دەبێت. تێگەیشتنی كێشە و قەیرانەكان و خواست و ڕوانین و داواكاریی نەوەی تازە لە عێراق و ناوچەكە، پێویستی بە پێناسەكردنەوەیەكی تازە‌ی چەمكی ماف و ئازادییەكان هەیە. بۆ گەیاندنی ئەو پەیامە لە هەرێمی کوردستان چووینە بەغدا و لەگەڵ هەمووان كۆبووینەوە. ئامادەییی هەرێمی كوردستانمان نیشاندا بۆ هەر هاوكارییەك كە بۆ گەڕانەوەی سەقامگیری و ئارامی بۆ عێراق پێویست بێت. پێمان وایە ئەو سەقامگیرییە لە بەرژەوەندیی گەلی كوردستان و لە بەرژەوەندیی عێراقدايه. بەغدا ڕەهەند و قووڵاییی ستراتیژیی هەرێمی كوردستانە. ئێمە دەبێ لە چوارچێوەی سەروەریی دەوڵەتی عێراقدا، دەستكەوت و مافە دەستوورییەكانمان پارێزراو بن و پەرەیان پێبدەین. گەلان و پێكهاتەكانی عێراق شایانی ئەوەن و دەبێ لە دۆخ و گوزەران و ژیانێكی باشتردا بن. ناوەندە سیاسییەکان لە عێراق دەبێ پەیامی هاووڵاتیان بە جددی وەربگرن و وەڵامی باوەڕپێكەریان هەبێت. ئێمە بۆ ئەوە لە بەغدا بووین و هەموو لایەكمان هاندا كە پێكەوە بیر لە چارەسەرێكی جددی و ڕاستەقینە و ڕیشەیی بكەینەوە. چارەسەرێك لە ئاست گەورەییی ناڕەزایی و تووڕەییی خەڵكدا بێت. ئەوەش بەرپرسیاریەتیی هەموومانە و كەس ناتوانێ لە عێراقدا خۆی لێ بدزێتەوە. جیهان و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێ یارمەتیدەر بن بۆ عێراق، بۆ ئەوەی ئارامی و سەقامگیری لە عێراق و لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بچەسپێت و شەڕ و ئاڵۆزی و كێشە و قەیرانەكان كۆتایی پێبێت. ڕابردوو سەلماندی كە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی پڕ لە كێشە و قەیران، بۆ ناوچەكە و بۆ جیهان مایەی سەرئێشە و هەڕەشەی ئەمنییە. بۆيه ئه‌مه نەک تەنیا ئەرکی ئێمەیە، بەڵکو ئەمە ئەركێكی نێودەوڵەتیشە. ئێمەش وەك هەرێمی كوردستان، وەك هەمیشە چی بكەوێتە سەر شانمان بۆ ئاشتی و ئارامی و سەقامگیری، ئامادەین. هەر لێرەشەوە هەڤاڵانمان، برایانمان لە عێراق دڵنیا دەکەینەوە کە ئەوەی پێمان بکرێت بۆ سەقامگیری و ئاشتی لە عێراقدا هەرێمی کوردستان ئامادەیە و کێشەکانی عێراق بە کێشەی خۆی دەزانێت و ئاماده‌يه یارمەتیی عێراق بدات بۆ دەرچوون لەم دۆخه‌ى کە ئێستا هەیەتى. دووبارە هەموو لایەكتان بەخێر بێن. سوپاس بۆ زانكۆی ئەمه‌ریكیی كوردستان و ڕێكخەر‌انی ئەم کۆنفرانسە. هیوای سەركەوتن و ڕۆژێكی خۆشتان بۆ دەخوازم. زۆر سوپاس.
